Luna - strijd om een verdwaalde orka

Luna, het boek van Jet Bakels over orka’s en de strijd om een van deze dieren in het bijzonder, is weer helemaal actueel. Ze publiceerde het in 2010, en ondanks de film ‘Free Willy’ uit 1993 wisten toen maar weinig tweebenige landzoogdieren wat een orka was.

‘Orka’s zijn de allergrootste dolfijnensoort, en zeer intelligent. Ze leven in hechte familiegroepen, slapend dobberen ze bijeen. Vaak zie je dan een grote vin uitsteken tussen die van de anderen. Die is van de zoon of de kleinzoon van de leidster van de groep. Orkazoontjes zijn moederskindjes, en de vrouw is er de baas,’ aldus Jet Bakels, cultureel antropologe.

Orka Morgan, een jong vrouwtje, bracht verandering in de publieke onwetendheid. Het dier werd vorig jaar verzwakt en vermagerd uit de Waddenzee gevist en naar het Dolfinarium gebracht, waarna het op enorme sympathie en steunbetuigingen kon rekenen. Vervolgens werd het dier de inzet van een welles-of-nietes vrijheidsstrijd tussen de Orka Coalitie en het Dolfinarium Harderwijk, die eindigde in een duurbetaalde VIP-reis met politie-escorte naar Loro Parque op Tenerife, een van de Canarische eilanden.

Het verhaal van Orka Luna is een heel ander – en toch weer o zo vergelijkbaar. Het speelt zich enkele jaren terug af in de wateren bij Vancouver Island, waar elk seizoen een groep van zo’n driehonderd Orka’s de riviermonding aandoet waar het goed zalm eten is. ‘Het is de best onderzochte groep ter wereld,’ vertelt Jet Bakels, ‘waarvan elk dier een naam heeft. Hierdoor ontdekten de onderzoekers al gauw dat de twee jaar eerder geboren Luna ontbrak. De orka werd vermist en doodgewaand – tot het opdook bij de Yuquot-indianen. “Toen mijn vader stierf, beloofde hij terug te komen als een orka,” vertelde het opperhoofd. “En nu is er een orka bij ons gekomen.” Ze zagen in het dier de reïncarnatie van hun opperhoofd, wat niet vreemd was want orka’s zijn heel sociale dieren en Luna zocht direct contact met de indianen. Maar de biologen wilden het dier, het teruggekeerde indianenopperhoofd, vangen en terugvoeren naar de groep. Het mondde uit in een strijd met oorlogskano’s en veel getouwtrek, vergelijkbaar als nu met orka Morgan.’

Vanwaar die menselijke betrokkenheid bij orka’s?

‘Grote zeezoogdieren duiken op uit een mysterieus onderwaterdomein. Je voelt en hoort de adem van die kolossale wezens en door hun oogopslag voel je verwantschap. Daarbij zijn ze sociaal en intelligent en zoeken ze ook zelf de interactie.’

Zijn orka’s werkelijk intelligent?

‘Naar hun intelligentie is onderzoek gedaan, onder meer met behulp van hersenscans en de spiegeltest. Mensapen zijn het slimst, gevolgd door dolfijnsoorten, dat is nu het wetenschappelijk standpunt. Veel mensen krijgen bij orka’s bovendien een gevoel van telepathisch contact, dat hoor je ook van trainers in de dolfinariums.’

Orka’s zijn telepathisch?!

‘Het zijn intelligente groepsdieren die hebben geleerd signalen op te vangen, en op die manier kunnen ze ook met mensen omgaan en interacteren.’

Wat betekent die intelligentie voor onze omgang met dieren?

‘Op een congres in New York dat ik bijwoonde, werd betoogd dat de slavernij was opgeheven, vrouwen niet langer werden gediscrimineerd en dat het nu tijd was voor gelijke rechten van mens en dier. Dat gaat te ver, maar het is goed voor de bewustwording omtrent onze relatie tot dieren. Ook dieren hebben een palet van mensgevoelens; zo kan een apenmoeder daadwerkelijk intens verdriet voelen over de dood van haar kindje. Orka’s zijn eveneens gevoelig en je moet niet met ze sollen.’

Respect voor dieren, dus?

‘Het gaat denk ik vooral om het bewustzijn. Mijn oom deed eens een proef. Hij speelde piano terwijl er een merel en een kraai in de tuin zaten. Zodra hij een valse noot aansloeg, vloog de merel op, de kraai bleef zitten.’

Maar wat heeft de mens aan al die diergevoelens?

‘We hebben een diepmenselijke wens om een band aan te gaan met de natuur en de dieren. Zo zijn we geprogrammeerd en zo zitten we genetisch in elkaar. Het besef van die band, en daarnaar leven, geeft een rijker, voller bestaan.’

Jet Bakels, Luna, strijd om een verdwaalde orka, Uitgeverij J.H. Gottmer, ISBN 978 90 257 4740 4 (€ 16,95)